ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ Καθ. ΧΑΜΙΤ ΜΠΟΖΑΣΛΑΝ ΣΕ ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΑΝΑ, ΤΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΤΩΝ ΤΟ 2008
Τα Σεπτεμβριανά είναι ένα πολύ σημαντικό γεγονός για την κατανόηση του φαινόμενου της βίας στην Τουρκία. Εγώ θα εξετάσω τη διάσταση της βίας αυτών των γεγονότων. Θα αναφερθώ σε τρία θέματα.
Το πρώτο είναι αυτή η παράδοση της Τουρκίας που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε κουλτούρα του Λιντς.
Το δεύτερο είναι οι σχέσεις μεταξύ ο θρησκευτικών κοινοτήτων και η βία.
Και το τρίτο θέμα είναι τα Σεπτεμβριανά ως μια πράξη εξόδου από την αυτοκρατορική πόλη.
Εάν εξετάσουμε την ιστορία των Οθωμανών Τούρκων στον εικοστό αιώνα, βλέπουμε ότι αυτή καθορίζεται από κατά διαστήματα τελεσθέντα γεγονότα λιντς, αλλά ακόμη σφαγών και γενοκτονιών. Άδανα 1909, Πόντος 1919 – 1921, Σμύρνη 1922, αλλά και κατά την δεκαετία του 70 και 90 κατά των Αλεβιτών, μετά το 2000 κατά των αριστερών και των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έχουν πραγματοποιηθεί επεισόδια λιντσαρίσματος.
Το στοιχείο που έχει σημασία εδώ είναι ότι σε όλες αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει ένας ο οργανωτικός πυρήνας ο οποίος με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σχετίζεται με το κράτος. Αυτός ο πυρήνας δεν ενεργεί μόνος του, αλλά μπορεί και κινητοποιεί πολυπληθείς μάζες. Το γεγονός ότι στα Σεπτεμβριανά ήταν πολύ περιορισμένος αριθμός των θυμάτων, καταδεικνύει ότι αυτός ο πυρήνας διαθέτει μηχανισμούς ελέγχου. Όμως ταυτόχρονα η συμμετοχή 100.000 περίπου ατόμων στις καταστροφές, δηλαδή σχεδόν του 1/10 του πληθυσμού της πόλης, δείχνει πώς μπορεί να υπερβεί η κοινωνία που δρα εν ονόματι του κράτους, αυτό τον πυρήνα. Και αυτή η συμμετοχή δεν αφορά μόνο το λούμπεν προλεταριάτο, αλλά όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες που έχουν δημοσιευτεί υπάρχει μια διαταξική συμμετοχή. Συμμετέχουν και οι πλούσιοι, συμμετέχουν όλες οι γενιές και όχι μόνο οι νέοι, επίσης συμμετέχουν και τα δύο φύλα, συμμετέχουν γυναίκες.
Η διαδικασία του Λιντς ενεργοποιείται με μια αρχική διάδοση. Όπως η ρίψη βόμβας στο σπίτι του Ατατούρκ… Με αφετηρία αυτό το σημείο, η ομάδα που διαπράττει τις πράξεις αυτές θα πρέπει να αξιολογηθεί, ως μια ενιαία μάζα και ως τέτοια σαν μια βιολογική οντότητα. Σε περίπτωση σύγκρουσης με μία άλλη ομάδα, εάν η μία χαρακτηρίζεται ως ξεχωριστή βιολογική οντότητα, τότε η σύγκρουση παίρνει χαρακτηριστικά ολοκληρωτικής εξόντωσης, εφόσον η ύπαρξη της μίας αποκλείει την ύπαρξη της άλλης πληθυσμιακής ομάδας. Στην περίπτωση αυτή εξαλείφεται ο παράγοντας της ηθικής ευθύνης, διότι εάν θεωρείτε ότι διεξάγετε έναν αγώνα βιολογικής επιβίωσης τότε δεν αισθάνεστε ηθικές αναστολές και η εξόντωση του αντιπάλου γίνεται αναγκαιότητα.
Το δεύτερο θέμα αφορά τις σχέσεις μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων και τη βία. Όπως γνωρίζετε επί μία χιλιετία η γεωγραφική έκταση από τα Βαλκάνια έως το Καύκασο και την Μέση Ανατολή, ήταν αυτοκρατορική χώρα. Οι κοινωνίες σε αυτή την αυτοκρατορική χώρα είχαν οργανωθεί στη βάση των θρησκευτικών κοινοτήτων. Υπήρχαν ορισμένοι χώροι, όπως η αγορά όπου οι κοινότητες συνυπήρχαν. Υπήρχαν όμως και οι θεσμοί που διαχώριζαν τις θρησκευτικές κοινότητες.
Οι τρεις βασικοί ήταν ο γάμος, οι θρησκευτικοί χώροι και τα νεκροταφεία. Αυτό που αποκαλούμε διαδικασία λιντσαρίσματος, στοχεύει στην βεβήλωση και εξόντωση αυτών των θεσμών.
Γι' αυτό οι τόσο μεγάλες βίαιες επιθέσεις κατά του γυναικείου σώματος, οι βιασμοί γυναικών, τόσο στα Σεπτεμβριανά όσο και νωρίτερα κατά την γενοκτονία των Αρμενίων, αλλά και αργότερα στα πογκρόμ κατά των Αλεβητών στη δεκαετία του 70, είχαν το νόημα της βεβήλωσης του θεσμού του γάμου, ενός εκ των θεσμών που συγκροτούν την κοινότητα.
Οι επιθέσεις στις εκκλησίες, είχε το νόημα της βεβήλωσης του θεσμού που αποτελεί το μεταφυσικό θεμέλιο ύπαρξης της κοινότητας. Εδώ ο στόχος δεν ήταν μόνο η καταστροφή του διαφορετικού αλλά ταυτόχρονα η εξόντωση του θείου στοιχείου που νοηματοδοτεί αυτή τη διαφορετικότητα.
Και η τρίτη βεβήλωση σχετίζεται με την καταστροφή των νεκροταφείων, διότι αυτά συμβολίζουν τη συνέχεια μεταξύ των γενεών. Η διαφορετικότητα, ο διαχωρισμός φαίνεται περισσότερο στα νεκροταφεία, εκεί γράφεται περισσότερο η ιστορία. Οι επιθέσεις κατά των νεκρών, ταυτόχρονα είναι επιθέσεις κατά της αιτίας ύπαρξης των ζωντανών. Αυτό που αποκαλούμε κουλτούρα του λιντσαρίσματος, εκδηλώνεται με κοντινές επιθέσεις, για άμεση άσκηση της σωματικής βίας. Οι επιτιθέμενοι και τα θύματα γνωρίζονται μεταξύ τους. Γι' αυτό και δεν είναι εφικτή η επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση.
Το τρίτο θέμα, είναι το τέλος της Κωνσταντινούπολης - Ισταμπούλ ως αυτοκρατορικής πρωτεύουσας, η καταστροφή αυτής της Πόλης. Όπως γνωρίζετε η διάλυση της αυτοκρατορίας ήταν μια μακρόχρονη διαδικασία. Η Ντιλέκ Γκιουβέν αναφέρθηκε πως η περίοδος αυτή πυροδότησε τη δημιουργία εθνών - κρατών. Ακόμη και μετά τη διάλυση της αυτοκρατορίας ορισμένες πόλεις παρέμειναν ως αυτοκρατορικές. Για παράδειγμα σήμερα στον αραβικό κόσμο η Κερκιούκ, το Χαλέπι, η Βυρηττός, τα Ιεροσόλυμα αναφέρονται ως αυτοκρατορικές πόλεις.
Μετά την πυρπόληση της Σμύρνης το 1922, η μόνη αυτοκρατορική πόλη που απέμενε ήταν η Ισταμπούλ. Και η Ισταμπούλ ως αυτοκρατορική πόλη αποτελούσε μία πρόκληση για το κράτος – έθνος.
Οι Ρωμιοί, οι Αρμένιοι, οι Εβραίοι παρ’ ό,τι βρίσκονταν υπό καθεστώς πλήρους υποτέλειας, ήταν τα στοιχεία που έκαναν αυτοκρατορική πόλη την Ισταμπούλ. Αυτές οι πληθυσμιακές ομάδες φανέρωναν ότι το έθνος – κράτος είναι εχθρός του πολιτισμού, εχθρός της ευπρέπειας και της καλλιέργειες, εχθρός των παραδόσεων και αποτελούσαν την απόδειξη της ύπαρξης εναλλακτικών τρόπων ζωής. Διότι παρά το γεγονός της ύπαρξης σχέσεων κυριαρχίας και υποτέλειας μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων, η αυτοκρατορία είχε κληροδοτήσει μια παράδοση καλλιέργειας και τρόπων συμπεριφοράς.
Τα Σεπτεμβριανά εξαφάνισαν αυτή την παράδοση του πολιτισμού και της καλλιέργειας και γι' αυτό το λόγο σήμαιναν την εξάλειψη της Ισταμπούλ ως τελευταίου ίχνους της αυτοκρατορίας. Πλέον δεν μπορούσε να υπάρξει το διαφορετικό, αλλά ακόμη και αν συνέχιζε να υπάρχει αυτό θα μπορούσε να συμβεί μόνο μέσα σε συνθήκες φόβου. Οι πληθυσμιακές ομάδες που στο παρελθόν βρίσκονταν μόνο υπό την κυριαρχία του κράτους τώρα πλέον θα ζούσαν και υπό την κυριαρχία του φόβου. Η εξάπλωση της κουλτούρας του φόβου που ξεκίνησε το 1909 με τα γεγονότα στα Άδανα και συνεχίστηκε το 1922, το 1955 έφτασε στο αποκορύφωμά της στην Ισταμπούλ. Για όλα τα παραπάνω, δεν είναι δυνατόν τα Σεπτεμβριανά να ερμηνευτούν με τις εξελίξεις του Κυπριακού, αλλά θα πρέπει να εξεταστούν με τις διαστάσεις της άσκησης βίας και τρόμου.
Τα Σεπτεμβριανά είναι ένα πολύ σημαντικό γεγονός για την κατανόηση του φαινόμενου της βίας στην Τουρκία. Εγώ θα εξετάσω τη διάσταση της βίας αυτών των γεγονότων. Θα αναφερθώ σε τρία θέματα.
Το πρώτο είναι αυτή η παράδοση της Τουρκίας που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε κουλτούρα του Λιντς.
Το δεύτερο είναι οι σχέσεις μεταξύ ο θρησκευτικών κοινοτήτων και η βία.
Και το τρίτο θέμα είναι τα Σεπτεμβριανά ως μια πράξη εξόδου από την αυτοκρατορική πόλη.
Εάν εξετάσουμε την ιστορία των Οθωμανών Τούρκων στον εικοστό αιώνα, βλέπουμε ότι αυτή καθορίζεται από κατά διαστήματα τελεσθέντα γεγονότα λιντς, αλλά ακόμη σφαγών και γενοκτονιών. Άδανα 1909, Πόντος 1919 – 1921, Σμύρνη 1922, αλλά και κατά την δεκαετία του 70 και 90 κατά των Αλεβιτών, μετά το 2000 κατά των αριστερών και των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έχουν πραγματοποιηθεί επεισόδια λιντσαρίσματος.
Το στοιχείο που έχει σημασία εδώ είναι ότι σε όλες αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει ένας ο οργανωτικός πυρήνας ο οποίος με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σχετίζεται με το κράτος. Αυτός ο πυρήνας δεν ενεργεί μόνος του, αλλά μπορεί και κινητοποιεί πολυπληθείς μάζες. Το γεγονός ότι στα Σεπτεμβριανά ήταν πολύ περιορισμένος αριθμός των θυμάτων, καταδεικνύει ότι αυτός ο πυρήνας διαθέτει μηχανισμούς ελέγχου. Όμως ταυτόχρονα η συμμετοχή 100.000 περίπου ατόμων στις καταστροφές, δηλαδή σχεδόν του 1/10 του πληθυσμού της πόλης, δείχνει πώς μπορεί να υπερβεί η κοινωνία που δρα εν ονόματι του κράτους, αυτό τον πυρήνα. Και αυτή η συμμετοχή δεν αφορά μόνο το λούμπεν προλεταριάτο, αλλά όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες που έχουν δημοσιευτεί υπάρχει μια διαταξική συμμετοχή. Συμμετέχουν και οι πλούσιοι, συμμετέχουν όλες οι γενιές και όχι μόνο οι νέοι, επίσης συμμετέχουν και τα δύο φύλα, συμμετέχουν γυναίκες.
Η διαδικασία του Λιντς ενεργοποιείται με μια αρχική διάδοση. Όπως η ρίψη βόμβας στο σπίτι του Ατατούρκ… Με αφετηρία αυτό το σημείο, η ομάδα που διαπράττει τις πράξεις αυτές θα πρέπει να αξιολογηθεί, ως μια ενιαία μάζα και ως τέτοια σαν μια βιολογική οντότητα. Σε περίπτωση σύγκρουσης με μία άλλη ομάδα, εάν η μία χαρακτηρίζεται ως ξεχωριστή βιολογική οντότητα, τότε η σύγκρουση παίρνει χαρακτηριστικά ολοκληρωτικής εξόντωσης, εφόσον η ύπαρξη της μίας αποκλείει την ύπαρξη της άλλης πληθυσμιακής ομάδας. Στην περίπτωση αυτή εξαλείφεται ο παράγοντας της ηθικής ευθύνης, διότι εάν θεωρείτε ότι διεξάγετε έναν αγώνα βιολογικής επιβίωσης τότε δεν αισθάνεστε ηθικές αναστολές και η εξόντωση του αντιπάλου γίνεται αναγκαιότητα.
Το δεύτερο θέμα αφορά τις σχέσεις μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων και τη βία. Όπως γνωρίζετε επί μία χιλιετία η γεωγραφική έκταση από τα Βαλκάνια έως το Καύκασο και την Μέση Ανατολή, ήταν αυτοκρατορική χώρα. Οι κοινωνίες σε αυτή την αυτοκρατορική χώρα είχαν οργανωθεί στη βάση των θρησκευτικών κοινοτήτων. Υπήρχαν ορισμένοι χώροι, όπως η αγορά όπου οι κοινότητες συνυπήρχαν. Υπήρχαν όμως και οι θεσμοί που διαχώριζαν τις θρησκευτικές κοινότητες.
Οι τρεις βασικοί ήταν ο γάμος, οι θρησκευτικοί χώροι και τα νεκροταφεία. Αυτό που αποκαλούμε διαδικασία λιντσαρίσματος, στοχεύει στην βεβήλωση και εξόντωση αυτών των θεσμών.
Γι' αυτό οι τόσο μεγάλες βίαιες επιθέσεις κατά του γυναικείου σώματος, οι βιασμοί γυναικών, τόσο στα Σεπτεμβριανά όσο και νωρίτερα κατά την γενοκτονία των Αρμενίων, αλλά και αργότερα στα πογκρόμ κατά των Αλεβητών στη δεκαετία του 70, είχαν το νόημα της βεβήλωσης του θεσμού του γάμου, ενός εκ των θεσμών που συγκροτούν την κοινότητα.
Οι επιθέσεις στις εκκλησίες, είχε το νόημα της βεβήλωσης του θεσμού που αποτελεί το μεταφυσικό θεμέλιο ύπαρξης της κοινότητας. Εδώ ο στόχος δεν ήταν μόνο η καταστροφή του διαφορετικού αλλά ταυτόχρονα η εξόντωση του θείου στοιχείου που νοηματοδοτεί αυτή τη διαφορετικότητα.
Και η τρίτη βεβήλωση σχετίζεται με την καταστροφή των νεκροταφείων, διότι αυτά συμβολίζουν τη συνέχεια μεταξύ των γενεών. Η διαφορετικότητα, ο διαχωρισμός φαίνεται περισσότερο στα νεκροταφεία, εκεί γράφεται περισσότερο η ιστορία. Οι επιθέσεις κατά των νεκρών, ταυτόχρονα είναι επιθέσεις κατά της αιτίας ύπαρξης των ζωντανών. Αυτό που αποκαλούμε κουλτούρα του λιντσαρίσματος, εκδηλώνεται με κοντινές επιθέσεις, για άμεση άσκηση της σωματικής βίας. Οι επιτιθέμενοι και τα θύματα γνωρίζονται μεταξύ τους. Γι' αυτό και δεν είναι εφικτή η επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση.
Το τρίτο θέμα, είναι το τέλος της Κωνσταντινούπολης - Ισταμπούλ ως αυτοκρατορικής πρωτεύουσας, η καταστροφή αυτής της Πόλης. Όπως γνωρίζετε η διάλυση της αυτοκρατορίας ήταν μια μακρόχρονη διαδικασία. Η Ντιλέκ Γκιουβέν αναφέρθηκε πως η περίοδος αυτή πυροδότησε τη δημιουργία εθνών - κρατών. Ακόμη και μετά τη διάλυση της αυτοκρατορίας ορισμένες πόλεις παρέμειναν ως αυτοκρατορικές. Για παράδειγμα σήμερα στον αραβικό κόσμο η Κερκιούκ, το Χαλέπι, η Βυρηττός, τα Ιεροσόλυμα αναφέρονται ως αυτοκρατορικές πόλεις.
Μετά την πυρπόληση της Σμύρνης το 1922, η μόνη αυτοκρατορική πόλη που απέμενε ήταν η Ισταμπούλ. Και η Ισταμπούλ ως αυτοκρατορική πόλη αποτελούσε μία πρόκληση για το κράτος – έθνος.
Οι Ρωμιοί, οι Αρμένιοι, οι Εβραίοι παρ’ ό,τι βρίσκονταν υπό καθεστώς πλήρους υποτέλειας, ήταν τα στοιχεία που έκαναν αυτοκρατορική πόλη την Ισταμπούλ. Αυτές οι πληθυσμιακές ομάδες φανέρωναν ότι το έθνος – κράτος είναι εχθρός του πολιτισμού, εχθρός της ευπρέπειας και της καλλιέργειες, εχθρός των παραδόσεων και αποτελούσαν την απόδειξη της ύπαρξης εναλλακτικών τρόπων ζωής. Διότι παρά το γεγονός της ύπαρξης σχέσεων κυριαρχίας και υποτέλειας μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων, η αυτοκρατορία είχε κληροδοτήσει μια παράδοση καλλιέργειας και τρόπων συμπεριφοράς.
Τα Σεπτεμβριανά εξαφάνισαν αυτή την παράδοση του πολιτισμού και της καλλιέργειας και γι' αυτό το λόγο σήμαιναν την εξάλειψη της Ισταμπούλ ως τελευταίου ίχνους της αυτοκρατορίας. Πλέον δεν μπορούσε να υπάρξει το διαφορετικό, αλλά ακόμη και αν συνέχιζε να υπάρχει αυτό θα μπορούσε να συμβεί μόνο μέσα σε συνθήκες φόβου. Οι πληθυσμιακές ομάδες που στο παρελθόν βρίσκονταν μόνο υπό την κυριαρχία του κράτους τώρα πλέον θα ζούσαν και υπό την κυριαρχία του φόβου. Η εξάπλωση της κουλτούρας του φόβου που ξεκίνησε το 1909 με τα γεγονότα στα Άδανα και συνεχίστηκε το 1922, το 1955 έφτασε στο αποκορύφωμά της στην Ισταμπούλ. Για όλα τα παραπάνω, δεν είναι δυνατόν τα Σεπτεμβριανά να ερμηνευτούν με τις εξελίξεις του Κυπριακού, αλλά θα πρέπει να εξεταστούν με τις διαστάσεις της άσκησης βίας και τρόμου.
