ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΖΩΓΡΑΦΕΙΟΥ κ. ΑΡΗ ΤΣΟΚΩΝΑ, ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ «ΟΙ ΡΩΜΙΟΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΕΚΔΥΤΙΚΙΣΜΟΥ»
Εκλεκτοί προσκεκλημένοι
Η έκθεση «Οι Ρωμιοί αρχιτέκτονες της Πόλης στην περίοδο του εκδυτικισμού» πραγματοποιείται υπό την αιγίδα του Συνδέσμου Αποφοίτων Ζωγραφείου στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Στανμπούλ 2010, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» με την ευγενική χορηγία του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Λάτση.
Το Ζωγράφειο Λύκειο, που αποτελεί ένα από τα ιδρύματα-σύμβολα της Εκδυτικισμένης Πόλης, συγκροτήθηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, δηλαδή κατά την διάρκεια του εκσυγχρονισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με σκοπό την εκπαίδευση στελεχών υψηλών προδιαγραφών που θα μπορούσαν να απασχοληθούν στους τομείς της επιστήμης και του εμπορίου.
Η Μεγάλη του Γένους Σχολή, το παλαιότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα της Μέσης Ανατολής και των Βαλκανίων με συνεχή λειτουργία από το 1453, ήταν προσανατολισμένο στις θεωρητικές επιστήμες. Έτσι το 1893 στην περιοχή του Πέρα όπου σύμφωνα με στοιχεία του Πατριαρχείου κατοικούσαν πάνω από 100.000 Ρωμιοί, κατασκευάστηκε το Ζωγράφειο Λύκειο με την οικονομική συμβολή του Ηπειρώτη τραπεζίτη και φίλου του Σουλτάνου Μουράντ Ε’, Χριστάκη Ζωγράφου. Το λύκειο στο οποίο σπούδασαν, από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα, πάνω από 10.000 μαθητές, εξελίχτηκε σύμφωνα με τις προσδοκίες σε ένα από τα σημαντικότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ακόμα και στα δικά μου μαθητικά χρόνια που η κοινότητά μας συρρικνώνονταν ραγδαία, τα ποσοστά επιτυχίας των αποφοίτων του στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα ήταν εξαιρετικά υψηλά, καθώς συγκαταλέγονταν στα πρώτα τρία ιδιωτικά λύκεια της Πόλης με τις καλύτερες επιδόσεις. Παρότι στις μέρες μας ο αριθμός των μαθητών του έπεσε για πρώτη φορά κάτω των 50, συνεχίζει με επιτυχία το έργο του.
Το 1944 οι απόφοιτοι του Ζωγραφείου, ανέλαβαν την πρωτοβουλία να ιδρύσουν ένα σωματείο με σκοπό την καλλιέργεια αισθημάτων φιλίας και αλληλεγγύης μεταξύ τους και την οικονομική ενίσχυση των απόρων μαθητών του σχολείου τους. Ο πρώτος αυτός σύνδεσμος αποφοίτων της κοινότητας, από τις πρώτες μέρες της ίδρυσής του ασχολήθηκε με πολιτιστικές δραστηριότητες, όπως φιλολογικές και μουσικές βραδιές, αρχαιολογικές εκδρομές μέσα στην Πόλη, ρεσιτάλ κιθάρας και πιάνου, θεατρικές παραστάσεις, εκθέσεις ζωγραφικής κ.α. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται κονσέρτα κλασικής μουσικής στην Φιλαρμονική Σκηνή υπό την διεύθυνση του Τζεμάλ Ρεσίτ Ρέι και εκδηλώσεις στην μνήμη του Μεβλανά στην Αγία Ειρήνη με ύμνους και περιστροφικούς θρησκευτικούς χορούς. Τίμησαν το βήμα του επιφανείς διανοούμενοι, όπως ο Μανώλης Τριανταφυλλίδης, ο Στρατής Μυριβήλης, ο Μπεντρί Εγιούμπογλου, ο Μπεχτσέτ Νετζατίγκιλ, η Ιωάννα Κουτσουράδη, η Σία Αναγνωστοπούλου, ο Ζουλφού Λιβάνελι και ο Οζντεμίρ Ιντζέ. Τον Ιούλιο του 2006 διοργάνωσε το συνέδριο «Συνάντηση στην Πόλη: Το Σήμερα και το Αύριο» με θέμα τα προβλήματα της κοινότητάς μας.
Ο σύνδεσμός μας, πιστός στην παράδοσή του να ασχολείται με τα πολιτιστικά, αποφάσισε να συμμετάσχει στις εκδηλώσεις «Στανμπούλ 2010, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης». Στόχος του ήταν να τονίσει την συμβολή της κοινότητάς μας στην διαμόρφωση της σύγχρονης Πόλης. Η ιστορία της αρχιτεκτονικής ως κλάδος που διατηρεί ζωντανά τα μνημεία του, ήταν ό, τι χρειαζόμασταν. Γυρίζοντας το βλέμμα σε κτίρια που βλέπουμε καθημερινώς, αλλά λόγω της εξοικείωσής μας μ’ αυτά τα αγνοούμε και μελετώντας την ιστορία τους καθώς και το βιογραφικό των δημιουργών τους, μπορεί να επιτευχθεί μια άλλη προσέγγιση στην πρόσφατη ιστορία της χώρας μας. Η μελέτη των μνημείων μιας περιόδου οικονομικής, πολιτιστικής και κοινωνικής ευμάρειας της κοινότητάς μας, η οποία σύμφωνα με στοιχεία του Πατριαρχείου αριθμούσε το 1912 310.000 μέλη, δεν έχει σαν σκοπό την προσέγγιση του παρελθόντος με μια δόση νοσταλγίας ή ακόμα και θλίψης.
Τουναντίον τα λαμπρά επιτεύγματα των προγόνων μας, αναπτερώνουν το ηθικό μας και μας ενθαρρύνουν να οραματιστούμε ένα δημιουργικό μέλλον για την κοινότητά μας στην γενέτειρά της. Τέλος, μια τέτοιου είδους προσέγγιση μπορεί να αφυπνίσει συνειδήσεις και να κάνει τους συμπολίτες μας να γνωρίσουν, να αγαπήσουν και να θελήσουν να προστατέψουν τα επιβλητικά και μεγαλόπρεπα κτίρια της πόλης μας, πολλά εκ των οποίων είναι παραμελημένα και ετοιμόρροπα.
Παρότι υπάρχουν εκτενείς αναφορές για την ηγετική παρουσία των Ρωμιών της Πόλης σε κλάδους όπως τα χρηματοοικονομικά, το εμπόριο, η βιομηχανία, η παιδεία, η ιατρική, η φαρμακευτική κ.α. σπανίζουν οι πληροφορίες που σχετίζονται με την αρχιτεκτονική τους δραστηριότητα. Αξιόλογοι αρχιτέκτονες όπως ο Χριστόδουλος που κατασκεύασε το Φατίχ Τζαμί αμέσως μετά την Άλωση και ο Μαδυτινός Χατζή Στέφανος Γαϊτανάκης του οποίου το όνομα ταυτίζεται με την ανέγερση της Υψηλής Πύλης και του στρατώνα Τάσκισλα είναι άγνωστοι στο ευρύ κοινό.
Όμως στον κατάλογο Ρωμιών αρχιτεκτόνων, που επιμελήθηκε με σχολαστικότητα ο αγαπητός Χασάν Κουρούγιαζιτζι αναφέρονται πάνω από 500 ονόματα. Ο μεγάλος αριθμός των δραστηριοποιούμενων στην Πόλη αυτών αρχιτεκτόνων, μας υποχρέωσε να περιορίσουμε το πλαίσιο της μελέτης μας στην περίοδο του εκδυτικισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τα πιο χαρακτηριστικά μνημεία της εποχής αυτής, χτισμένα με πρωτοποριακές τεχνικές και νέους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς, εμφανίζονται στο Πέρα μετά την μεγάλη πυρκαγιά του 1870.
Ο εκδυτικισμός της αυτοκρατορίας, ερμηνεύεται από την παραδοσιακή ιστοριογραφία ως μια κρατική πρωτοβουλία αποκομμένη από τον λαό. Ουσιαστικά όμως ανταποκρίνονταν σε κάποια συγκεκριμένα αιτήματα της κοινωνίας, γεγονός που επιβεβαιώνεται από μια έξαρση στην ανέγερση ναών και εκπαιδευτηρίων της Ρωμαίικης κοινότητας. Η υλοποίηση όλων αυτών των έργων δίχως καμία κρατική συνδρομή, προσφέρει επιχειρήματα στις σύγχρονες προσεγγίσεις της οθωμανικής ιστοριογραφίας που εντάσσουν τις μη μουσουλμανικές κοινότητες στο ιστορικό γίγνεσθαι.
Ο εμπνευστής της ιδέας αυτής και τότε πρόεδρος του συνδέσμου Λάκης Βίγκας, συγκρότησε τον Μάρτιο του 2008 μια εξειδικευμένη ομάδα και βάλθηκε στην δουλειά. Ζήτησε από τον αρχιτέκτονα-ερευνητή και απόφοιτο του Ζωγραφείου Δρ. Σάββα Τσιλένη που έχει μελετήσει εις βάθος την αρχιτεκτονική ιστορία της Πόλης μας, να προτείνει ιδέες και συνεργάτες για να πάρει η πρωτοβουλία αυτή σάρκα και οστά. Ο κ. Τσιλένης ανταποκρίθηκε αμέσως προσφέροντας την βοήθειά του μέχρι την τελευταία στιγμή.
Η πρώτη επαφή έγινε με τον αξιόλογο συγγραφέα και ερευνητή Δρ. Χασάν Κουρούγιαζιτζί, από τον οποίο ζητήθηκε να αναλάβει την οργάνωση και τον συντονισμό της έκθεσης, αλλά και της έκδοσης του τρίγλωσσου βιβλίου μας. Έτσι ο κ Κουρούγιαζιτζί με την ευρυμάθεια, τον ενθουσιασμό, την έμφυτη ευγένεια, καθώς και το πλουσιότατο αρχείο που διαθέτει, έγινε η ψυχή του έργου.
Μία από τις δυναμικότερες και δημιουργικότερες φυσιογνωμίες της συγκεκριμένης προσπάθειας υπήρξε η επίκουρος καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου Ισίκ, Εύα Αλεξάνδρου Σαρλάκ, η οποία με τις πολύτιμες ιδέες και προτάσεις της προσέθεσε κύρος στο όραμά μας. Η Δρ. Μαρίκα Παντελάρα συμμετέχοντας σε κάθε συνάντηση βρέθηκε στο πλευρό των διοργανωτών, προσφέροντας τις υπηρεσίες της όπου αυτό φάνηκε αναγκαίο.
Ο καθηγητής Ιστορίας των Επσιτημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, Κώστας Γαυρόγλου, ανταποκρίθηκε σε κάθε κάλεσμά μας με ενθουσιασμό και μετριοφροσύνη. Τον συντονισμό και την επιμέλεια του έργου ανέλαβε η Πολιτικός Επιστήμων Μαρίνα Δρυμαλίτου που με υπευθυνότητα έφερε εις πέρας την αποστολή της.
Με την φωτογράφιση των κτιρίων ασχολήθηκε ο αρχιτέκτονας Αράς Νεφτσί, που ανήκει στο εκπαιδευτικό προσωπικό του Πολυτεχνείου της Πόλης. Πλησιάζοντας με πρωτότυπο τρόπο κτίρια που ήδη γνωρίζαμε, κατάφερε να αναδείξει την αισθητική και τις λεπτομέρειές τους που δεν διακρίνονται με την πρώτη ματιά.
Κατά την διάρκεια προετοιμασίας του βιβλίου, φορείς και συλλέκτες όπως το Μικρασιατικό Κέντρο Ερευνών, ο κ. Ακύλας Μήλλας, το τμήμα Σύγχρονης Ελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη, η κ. Ελένη Φέσσα και ο κ. Νικόλαος Μαγγίνας, παραχώρησαν φωτογραφικό υλικό και επέτρεψαν την ανατύπωσή του. Την καλλιτεχνική επιμέλεια και το στήσιμο της έκθεσης ανέλαβε ο κ. Μετίν Ντενίζ και η ομάδα του. Ο κ. Ντενίζ με παιδικό ενθουσιασμό και χρονών πείρα αξιοποίησε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το εικαστικό υλικό, προσέχοντας με σχολαστικότητα και την παραμικρή λεπτομέρεια. Την ταινία μικρού μήκους που πλαισιώνει την έκθεση ετοίμασε ο Αρντά Μπενγκιού.
Στο βιβλίο που συνοδεύει την έκθεση, δημοσιεύονται τα άρθρα 12 αξιόλογων ακαδημαϊκών. Ο Βαγγέλης Κεχριώτης, ο Κώστας Γαυρόγλου, η Έφη Κανέρ, η Αϊσέ Οζίλ, η Πινάρ Ερκάν, ο Σάββας Τσιλένης, ο Ουγούρ Τάνγελι, η Εύα Σαρλάκ, ο Βασίλης Κολωνάς, ο Αχμέτ Ερσόι, η Ελένη Φέσσα-Εμμανουήλ, η Λίλα Θεοδωρίδου-Σωτηρίου, η Βίλμα Χαστάογλου - Μαρτινίδη και ο Στυλιανός Ροΐδης, έκαναν μια εις βάθος έρευνα παρουσιάζοντας γνωστά και άγνωστα στοιχεία που αφορούν στην αρχιτεκτονική της περιόδου εκείνης.
Ευχόμαστε ολόψυχα, οι μελέτες αυτές να αποτελέσουν μια χρήσιμη πηγή για τους ερευνητές του μέλλοντος. Το βιβλία βγήκε σε δύο μορφές, Τουρκο - Ελληνικά και Αγγλο - Ελληνικά. Τις μεταφράσεις των κειμένων έκαναν η Ζαλέ Αλγκουαντίς, η Ιώ Τσοκώνα, η Αϊσέ Οζίλ, η Νταμλά Ντεμίροζου, η Σοφία Πρόκου, ο Τζαν Σοζμπίρ και η Άννα Μαρία Ασλάνογλου. Το εξώφυλλο και τον σχεδιασμό των βιβλίων επιμελήθηκε ο Ερκάλ Γιαβί, τις γραφικές εργασίες ανέλαβε το διαφημιστικό γραφείο R2D2 και την εκτύπωση πραγματοποίησε το τυπογραφείο Tavaslı.
Θα θέλαμε λοιπόν να εκφράσουμε τις θερμότατες ευχαριστίες μας σε όλους αυτούς τους ανθρώπους που σε ένα τόσο περιορισμένο χρονικό πλαίσιο κατάφεραν να φέρουν εις πέρας με αυταπάρνηση το έργο που τους ανατέθηκε.
Οφείλουμε ένα μεγάλο «ευχαριστώ» στο Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Λάτση για την γενναιόδωρη χορηγία του και στον γενικό διευθυντή και μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής του Ομίλου, κύριο Ευάγγελο Χρόνη, ο οποίος μεσολάβησε για την άμεση εξασφάλισή της.
Υπήρξε επίσης μεγάλη τιμή για μας η συνεργασία με την οργάνωση «Σταμπούλ 2010. Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης». Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου της οργάνωσης κ. Σεκίμπ Αβντάγκιτς, τον γενικό γραμματέα της κ. Γιλμάζ Κουντ, τον διευθυντή Αστικών Εφαρμογών του «2010» κύριο Κορχάν Γκιουμούς και στην κ. Ντιλέκ Αϊμάν για την συμπαράσταση και τις συμβουλές τους. Και βέβαια στον καθηγητή Ραχμί Άκσουνγκουρ, Πρύτανη του Πανεπιστημίου Καλών Τεχνών Μιμάρ Σινάν, του οποίου απόφοιτοι υπήρξαν στην πλειοψηφία τους οι αρχιτέκτονες που πρόκειται να γνωρίσουμε μέσω της έκθεσης αυτής, για την φιλοξενία που μας παρείχε στην ιστορική αυτή σχολή.
Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τον φιλόμουσο Γενικό Πρόξενο της Ελλάδας κ. Βασίλειο Μπουρνόβα ο οποίος μας παραχώρησε την καλαίσθητη κεντρική αίθουσα του Σισμανόγλειου Μεγάρου για να παρουσιάσουμε σε δεύτερη φάση την έκθεσή μας.
Περαίνοντας, ευχαριστώ όλους εσάς που με την παρουσία σας τιμήσατε τα εγκαίνια της έκθεσής μας.
