ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΑΡΘΡΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2009 ΤΗΣ ΕΦΗΜ. "ΑΝΑΤΟΛΗ"
Πως μπορούμε να προετοιμαστούμε; Χρειάζεται υποδομή; Ποτέ δεν είναι αργά …
του Γεωργίου Καμινάρη
Πολλοί Αθηναίοι με ερωτούν για τα Βυζαντινά μνημεία που πρέπει να επισκεφτούν στο ταξίδι τους στην Κωνσταντινούπολη. Μα όλη η εντός των τειχών Πόλη είναι ένα μεγάλο διαχρονικό μουσείο. Μπορείς να περπατάς στην Πόλη με τις μέρες και να συναντάς μνημεία διάφορων πολιτισμών και θρησκειών, το ένα σε λίγα βήματα από το άλλο. Ρωμαϊκά, Βυζαντινά και Οθωμανικά, εκκλησίες, τζαμιά, στέρνες, τείχη, βρύσες, νεκροταφεία, παλάτια, μονές, αγιάσματα, κίονες, στήλες, διάφορα ισλαμικά και χριστιανικά εκπαιδευτικά και φιλανθρωπικά ιδρύματα του παρελθόντος που ακόμα λειτουργούν σήμερα, πάρκα, κλειστές αγορές και πολλά άλλα κτήρια, μνημεία και χώρους.
Σε ολιγοήμερες και γενικού ενδιαφέροντος εκδρομές στην Πόλη συνήθως επιλέγονται για επίσκεψη, ελάχιστα και σημαντικά μνημεία και χώροι. Δεν είναι ποτέ δυνατό να επισκεφθεί κανείς τα πάντα, όμως σήμερα υπάρχουν πολλοί εκδρομείς που αρέσουν να περπατούν σε πόλεις και συνοικίες με ιστορικά κτήρια και μνημεία. Άλλοι, αρέσουν να συνδυάζουν το όμορφο επαρχιακό περιβάλλον με επίσκεψη σε κάποια μονή που σχεδόν πάντα έχει ένα πλήθος κτηρίων – λατρευτικών χώρων ή διοίκησης. Αυτά περιλαμβάνονται στο θρησκευτικό τουρισμό που συνηθίζεται πάρα πολύ στις μέρες μας. Δεν αποκλείεται μέσα τα πλαίσια του θρησκευτικού τουρισμού, να περιληφθούν και μνημεία που δεν είναι θρησκευτικά, όπως μουσεία τέχνης, στήλες αγάλματα κ.α. και που ανάγονται στην εποχή ανέγερσης των θρησκευτικών κτισμάτων.
Ήταν πολλά τα κίνητρα μου να καταρτίσω κάποιο κατάλογο με τους Ορθόδοξους και Βυζαντινούς θρησκευτικούς χώρους και μνημεία της εντός των τειχών Κωνσταντινούπολης. Κατέγραψα 96 θέματα, από τα οποία πολλές εκκλησίες και μονές που σήμερα λειτουργούν ως τζαμί ή ως μουσεία, πολλές στέρνες, πύλες των Θεοφυλάκτων Τειχών, στήλες, ακόμα και κτίσματα τα οποία δεν υπάρχουν σήμερα, αλλά είναι καταγραμμένα σε βιβλία βυζαντινολόγων. Ακόμα έχω καταγράψει την Αρμένικη Εκκλησία Surp Kevork, η οποία έχει ανεγερθεί πάνω στα ερείπια της Μονής Περιβλέπτου (Sulu Manastırı). Επίσης κάποιες βυζαντινές εκκλησίες – όπως την Άγια Άννα στο Σιλίβρικαπι, Άγιο Λαυρέντιο και Άγιο Ισαϊα στο Τζιμπαλί – που δεν γνωρίζω αν σήμερα υφίστανται, έστω και τα ερείπια τους. Τέλος θα πρέπει να αναφέρω ότι, ο κατάλογος μου, που είναι οργανωμένος ανά διαδρομές, έχει και τις τουρκικές ονομασίες των χώρων και ένδειξη του δρόμου όπου αυτό βρίσκεται.
Δίκαια θα αναρωτηθείτε γιατί τα γράφω όλα αυτά και σε τι αποσκοπεί αυτό το επικοινωνιακό άρθρο μου. Θα σας δώσω δύο εμπειρίες από τις μέχρι σήμερα περιπάτους μας – αυτούς τους περιπάτους τους κάνουμε με την σύζυγο μου Βάσω – για να υποστηρίξω την θέση μου, που θα αναφέρω αμέσως στην συνέχεια. Κατά την επίσκεψη μας στην εκκλησία Surp Kevork στα Ψωμαθειά, στην είσοδο υπήρχε γραφείο πληροφοριών με υπαλλήλους ευπρεπώς ντυμένους και οι οποίοι ήταν πρόθυμοι να μας ξεναγήσουν στο ναό. Όταν ρώτησα στον υπάλληλο τον λόγο που ο χώρος λέγεται Sulu Manastırı (μτφ. μοναστήρι με νερό) μας είπε να τον ακολουθήσουμε και μας κατέβασε σε παλιά υπόγεια εκκλησία, όπου στο δεύτερο υπόγειο είδαμε να τρέχει το νερό / αγίασμα της παλαιάς Μονής. Όπως θα καταλάβατε, μας εξέπληξε, περισσότερο από το μοναστήρι, η προθυμία του υπαλλήλου του ναού να μας ξεναγήσει στο χώρο.
Η δεύτερη εμπειρία είναι από το Bodrum Cami – την Μονή του Μυρελαίου των Βυζαντινών χρόνων – που μετατράπηκε σε τζαμί και το οποίο λειτουργεί και σήμερα. Το τζαμί βρίσκεται μεταξύ Laleli και Βλάγκας και κοντά στην εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων. Όλα τα τζαμί είναι ανοικτά τις ώρες της προσευχής και ο επισκέπτης μπορεί τότε να τα επισκεφθεί. Μετά την επίσκεψη μας στο εσωτερικό του χώρου, ο κ. Mustafa Alpsoy, ιμάμης του τζαμί, μας κάλεσε στο γραφείο του για συζήτηση. Εκεί μας ανέπτυξε όλη την ιστορία της Μονής, μας έδειξε κείμενα αρχαιολόγων και μας ζήτησε να του μεταφράσουμε από τα ελληνικά λεπτομέρειες που ήταν σημαντικές για την Μονή. Μας απαρίθμησε με καμάρι τις γνωριμίες του, μεταξύ των οποίων και ο καθηγητής κ. John Freely, ο οποίος έχει γράψει αρκετά βιβλία περιήγησης για την Πόλη, την Τουρκία και την Ελλάδα και τον οποίο είχα καθηγητή στο κολλέγιο. Ο Mustafa hoca δεν έχασε την ευκαιρία και επικοινώνησε τηλεφωνικά μαζί του για να μπορέσω να του μιλήσω μετά από αρκετές δεκαετίες.
Δεν έχω γνωρίσει αρκετούς μουσουλμάνους ιερωμένους αλλά ο Mustafa hoca μας εντυπωσίασε ως άνθρωπος προοδευτικός, εργατικός, ευπροσήγορος και κοινωνικός. Αγαπούσε την εργασία του και πέρα από αυτήν, βλέποντας την συνάμα και ως μέσο να βελτιώσει τον εαυτό του και να υπηρετήσει και τις ανθρώπινες αξίες που έχει μέσα του. Καμία σχέση με στερεότυπες αντιλήψεις, δίνει την εικόνα ενός στελέχους που διαχειρίζεται μεγάλες υποθέσεις όταν χρησιμοποιεί τον ηλεκτρονικό του υπολογιστή για να πάρει ή να εισάγει κάθε είδους πληροφορίες. Απάντησε με πολύ κέφι στις απορίες μας και μας εξιστόρησε τις προσπάθειες του να περισώσει ένα ιστορικό σκαλοπάτι, προφανώς βυζαντινό σκαλοπάτι προς τον ποταμό Λύκο, που αποκαλύφθηκε σε εκσκαφή κοντά στην Μονή, για την ανέγερση οικοδομής. Σας συνιστώ να γνωρίσετε από κοντά αυτό τον ωραίο άνθρωπο.
Η ανάπτυξη οργανωμένης υποδομής για τον θρησκευτικό τουρισμό δεν είναι εύκολο. Δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία για να σχεδιαστεί οργανωμένη υποδομή. Όμως είμαι της άποψης ότι, η Πολίτικη Ομογένεια θα πρέπει να σκεφθεί πολύ σοβαρά τον θρησκευτικό τουρισμό και τα επικοινωνιακά οφέλη για την Ομογένεια που θα αποκομίσει από αυτόν. Ο θρησκευτικός τουρισμός είναι ένα ακόμη εργαλείο επαφής και γνωριμίας με τον κόσμο.
Η άποψη μου δεν βασίζεται σε όποιο εισόδημα που θα αποκομίσει η Ομογένεια από τον θρησκευτικό τουρισμό. Η άποψη μου ενισχύεται και από το γεγονός ότι και οι Τούρκοι θέλουν να γνωρίσουν το ρωμαίικο στοιχείο. Τουλάχιστον αυτό κατάλαβα από τους Τούρκους φίλους μου που ενδιαφέρθηκαν πολύ για τον κατάλογο που κατάρτησα και που σας ανάφερα προηγουμένως. Για να μην αναφερθώ στα φαινόμενα του Αη Γιώργη Κουδουνά, του Αη Δημήτρη Κουρούτσεσμε, του Αγιάσματος Βεφά και άλλες εκκλησίες και αγιάσματα που τα επισκέπτονται αρκετοί Τούρκοι για προσκύνημα.
Όλα αυτά μας προκαλούν σε μια οργανωμένη αντιμετώπιση και γερή υποδομή σε αυτή την επικοινωνιακή πρόκληση του θρησκευτικού τουρισμού. Το αποτέλεσμα θα είναι μακροπρόθεσμο και ίσως να μην μπορεί να μετρηθεί. Όμως μέσα στον αιώνα της επικοινωνίας δεν μπορούμε να βασίζουμε αυτό το τόσο σημαντικό θέμα στην τύχη ή σε τυχαία γεγονότα. Και μάλιστα χρειαζόμαστε πίστη στα οφέλη μιας τέτοιας προσπάθειας ώστε να μην υποδεχόμαστε απλά τον κόσμο αλλά να τον κάνουμε να αισθάνεται ότι εισέρχεται σε χώρο ιερό, ότι εισέρχεται στα μυστήρια ενός διαφορετικού πολιτισμού. Χρειαζόμαστε κέφι και βούληση, χρειαζόμαστε αποφασιστικότητα.
Οι δύο εμπειρίες που σας ανάφερα παραπάνω με προβλημάτισαν πολύ. Αλλά με προβληματίζει ακόμη περισσότερο η νοοτροπία να μην κατανοούμε την σημασία της θετικής επικοινωνίας στον αιώνα που ζούμε.
Αντί αυτού, εμείς ζούμε τον μεσαίωνα μας και στην ευδαιμονία μας, αφήνοντας τα σημαντικά αυτά θέματα στην κρίση των τυχαίων, που υποδέχονται τους επισκέπτες στις εκκλησίες και τα ιδρύματα της Ρωμιοσύνης, ανάλογα με τα κέφια τους, ή που δεν τους υποδέχονται καθόλου – υπάρχουν ορισμένα ακούσματα για ατυχή περιστατικά. Μπορεί αυτοί να έχουν θεσπίσει τα ωράρια επίσκεψης στους χώρους ευθύνης τους. Όμως δεν έχουν το δικαίωμα να απαγορεύουν την είσοδο του επισκέπτη στον Ναό για να ανάψει το κερί του και να προσκυνήσει, όταν δεν έχουν ενημερώσει το κοινό για το ωράριο επισκέψεων. Ή δεν έχουν σκεφθεί το πως αυτά τα ωράρια θα γνωστοποιηθούν στους επισκέπτες και στα πρακτορεία που σχεδιάζουν εκδρομές. Μήπως δεν κατάλαβαν ακόμα ότι έχει μεγαλώσει πολύ ο κύκλος των ανθρώπων που ενδιαφέρονται να επισκεφτούν τις εκκλησίες και τα ιδρύματα μας; Μήπως απαιτείται να χρησιμοποιηθούν μέσα επικοινωνίας και γλώσσες για να καλυφθεί μεγαλύτερο κοινό από ότι καλυπτόταν στο παρελθόν, δηλαδή όχι μόνον προσκυνητές αλλά και τουρίστες;
Δεν είναι απαραίτητο τα ιδρύματα και οι εκκλησίες μας να είναι κάθε μέρα ανοικτές. Μία ή δύο ημέρες την εβδομάδα είναι αρκετές. Τουλάχιστον όμως, αυτές οι ημέρες και οι ώρες να εμφανίζονται σε μια ευπρεπή ιστοσελίδα για την ενημέρωση των επισκεπτών. Και να εφαρμόζονται.
Αυτό επιβάλλει η σημερινή εποχή της συνύπαρξης και της επικοινωνίας.
gfkam@hotmail.com
